ऋषिराज
बराल र उनको ‘पछवरिया
टोल’ कथा
परिचय,
जन्म - २००९ साल फागुन २१ गते सिन्धुलीको घोक्सिला पोखरी गाविस
शिक्षा – एम्. ए.नेपाली तथा
पिएचडी(विद्यावारिधि)
सेवा तथा संलग्नता – त्रिवि सहप्राध्यापक,
त्रिकोण ,प्रभात , कलम सम्बोधन, नयाँ संस्कृति,योजना जस्ता पत्रपत्रिकाको सम्पादक
,नेपाल टेलिभिजनका महाप्रबन्धक
पहिलो प्रकाशित कथा –आत्माको
अन्तरालबाट(२०३२)जागृतसाप्ताहिक पत्रिकामा प्रकाशित
पकाशित कृतिहरू - 'भावना' (उपन्यासः२०३४), 'गाउँको कथा भन्छु है
त' (कथा संग्रहः२०४२), 'भग्नावशेष' (कथा संग्रहः २०४४), 'कामरेड हुतराज
राजधानी प्रस्थान '(उपन्यासः २०४८), 'बयान' (कथा संग्रहः २०५२) 'वनमान्छेको कथा' (कथा संग्रहः २०५४), 'सैन्यउपहार' (कथा संग्रहः २०५८), 'पैयुँ फुल्न थालेपछि' (कथा संग्रहः २०६३), 'ऋषिराज बरालका प्रतिनिधि कथाहरू' (कथा संग्रहः २०६७) आदि
ऋषिराज
बरालको कथागत प्रवृति
१.प्रगतिवादी चिन्तन,
२.नेपाली समाजमा रहेका शोषण, दमन र
विकृतिको चित्रण,
३.सामाजिक रूपान्तरणको चाहना,
४. माक्सवादी चिन्तनबाट प्रभावित,
५.क्रान्तिकारी भाव चिन्तन,
६.ग्रमिण परिवेशमा केन्द्रित,
७. प्रहरी दमन,सामाजिक आर्थिक शोषण आदिका विरूद्धमा आवाज ,
८. द्वन्दात्मक भौतिकवादी
चिन्तनलार्इ (विचार) आफ्नो कथामा कलात्मक रूपमा प्रस्तुत
कथाको सन्दर्भ
१. वनमान्छेको कथा (२०४५) नामक कथा सङ्ग्रहमा संग्रहित,
२. तरार्इको कुनै गाउँमा मुसहरको टोल छ ।त्यहाँ कोहि पहाडियाहरू,यादव
श्रेष्ठ,अन्सारीहरू छन् ।पहिला यो टोलको नाम मुसहर टोल थियो ,पछि पञ्चायत टोल ,राम
लक्षमण टोल ,नयाँ टोल जस्ता नामहरू राखियो ।यो मुल टोल भन्दा पश्चिम तिर भएकाले
पछबरिया टोलका नामले प्रख्यात छ ।
कथाका पत्रहरू
१.कैलाशवा-प्रमुख
पात्र (नायक)
२.अनवर अख्तर –
सहायक पात्र (खल पात्र)
३.शुकदेव , शिवशरण ,
धनपत , रामबहादुर – सत/अनुकूल पात्र
४.बिन्देश्वर मास्टर
,चौधरी मास्टर हबलदार -
असत/प्रतिकूल पात्र
शिवशरणकी जहान , फेकु ,राम रतन ,सर्इ ,सरेश्वर
, सुन्दरवा , भोला चौधरी आदि गौण पात्र
वा चरित्र हुन् ।
कथाको विश्लेषण
प्रगतिशील धारालार्इ पक्रेर साहित्य सृजना गर्ने
ऋषिराज बराल (२००९) को जन्म सिन्धुलीमा भएको हो ।
उनले वि.सं. २०३२ सालमा आत्माको अन्तरालबाट नामक कथा जागृत सप्ताहिक पत्रिकामा प्रकाशित
गरि आफ्नो साहित्यिक यात्रा सुरू गरेका थिए ।गाउँको कथा भन्छु है त
(२०४२) भग्नावशेष (२०४४) बयान (२०५२) आदि कथा सङ्ग्रहका साथै उपन्यास ,समालोचना तथा निबन्धहरू सृजना
गरेका छन् । नेपाली समाजमा वद्धमान शोषण
,दमन ,अत्यचार ,विकृति विसङ्गति जस्ता कुराहरूलार्इ प्रस्तुत गर्दै सामाजिक
रूपान्तरणको कामना उनका साहित्यिक विशेषता हुन् । उनको बनमान्छेको कथा (२०५४) नामक
कथा सङ्ग्रहमा सङ्ग्रहित ‘पछबरिया टोल’कथामा तरार्इको जनजीवनको प्रस्तुतीका साथै सोझा सिधा
नागरिकहरूका आँखामा कसिङ्गर फ्याकेर नेताहरूले कसरी राजनीति गर्दछन् भन्ने
कुरा यहाँ देखाउन खोजिएको छ ।
उक्त कथामा स्थानिय ठाउँको नामबाट कथाको शीर्षक
चयन गरिएको छ । जम्मा जम्मी सत्तरी असी घर भएका पछबरिया टोलको नाम कसैले पञ्चायत
टोल ,कसैले राम लक्षमण टोल र कसैले नयाँ टोल पनि भन्ने गरेका छन् । यो मुख्य टोलको
पश्चिम पट्टि भएकाले यो पछबरिया टोलको नामले प्रख्यात छ । यहाका मानिसहरू अशिक्षित
र अभाव ग्रस्त छन् । उनिहरूको कसैको जग्गा छैन ,भएको जग्गाको पनि लालपुर्जा छैन ।
जम्मा पाँच सय एकाउन्न भोट संख्या छ त्यहा । चुनावको अवसर पारेर विभिन्न छापका
नेताहरू टोलमा आइ झुटो आश्वासन दिन्छन् । कैलाशवा , शिवशरण , धनपत जस्ता टोलका
व्याक्तिहरूले भोट बहिस्कार गर्ने निर्णय गर्छन् । भोट आफ्नो पक्षमा नआउने भएपछि प्रसासनको
मिलेमतोमा टोलमा आगो लगान्छ ।धनजनको नोक्सान हुन्छ । प्रहरिले गाउँको निर्दोश
मान्छेलार्इ आरोप लगाउँछ । रेडियो मार्फत उग्रवादीले आगो लगाएको र
मन्त्रीद्वारा राहात वितरण भनि झुटो प्रचार गरिन्छ । अर्को दिन फेरी नेताहरूले
नाचगानको आयोजना गरि भोट माग्छन् । त्यसलार्इ त्यहाका मानिसहरूले बहिष्कार
गर्छन् र कथाको कथानक अन्त्य हुन्छ ।
तरार्इको ग्रमीण भेगमा बस्ने निम्न वर्गीय मुसहर
गाउँका जनताहरूको सामाजिक , आर्थिक
परिवेशलार्इ प्रस्तुत गर्दै हाम्रो समाजमा प्रजातन्त्र ,राजनैतिक परिवर्तन केवल
टोलको नाम केवल विकासको नाममा परिवर्तन गरिन्छ तर कुनै सुधार गरिदैन ,कुनै ठोस
कार्य गरिदैन । नेताहरू चुनावको बेलामा मात्र भोटमाग्न जाने र अनेकन आश्वासन दिलाउने
र भोट आफ्नो पक्षमा पार्ने काम बाहेक केहि गर्दैनन् । आफ्नो निहित स्वार्थको लागि
उनीहरू जुनसुकै हद पनि पार गर्ने गर्छन् । अशिक्षित र निम्नवर्गीय जनताको फाइदा
उठाएर उनीहरूलाई दास बनाउने र खरिद बिक्रि गर्ने काम गरि सत्तामा जाने गर्छन् भन्ने
कुराको यथार्थ प्रस्तुति यस कथाले देखाउन खोजेको छ । समाजमा असल र खराब दुबै खाले
मानिस हुन्छन् । खराब मानिसको छिट्टै पहिचान गर्नु पर्छ । आफ्नो अधिकार र हकको
लागि कसैको बहकाउमा नपरि लिनु पर्छ । मानिसमा ढिलो
चाँडो चेतना अवस्य आउँछ त्यसकारण जनताको हकअधिकार कसैले हनन गर्न पाउदैनन् भन्ने
कुरा यहाँ पाइन्छ ।
मैथिली भाषाको प्रयोग ,बहल पात्रको प्रयोग
,तरार्इंको ग्रामीण परिवेशको चिनारीका साथै निम्न वर्गीय जनता माथि जन्ने सुन्ने
व्याक्तिले शोषण ,उच्च वर्गीय भनाउदा समाज सेवाको नाममा कसरी नाङ्गो रूपमा शोषण
गर्छन् भन्ने विषयवस्तु यहा उठान गरिएको छ । उच्च र सामन्ती वर्गले निम्न निमुखा
वर्गलार्इ कसरी शोषण गर्छ भन्ने यथार्थता को प्रस्तुती नै यस कथाको विशेषता हो ।
कोई टिप्पणी नहीं:
एक टिप्पणी भेजें