अाैचित्यको तात्पर्य उचित वा उपयुक्त हुन्छ ।काब्यको शुन्दरता बढाउँन प्रयोग गरिने तरिका नै अाैचित्य हो ।यसमाा रस ,रीति ,गुण अादिलार्इ यथोचित समावेश गरिन्छ ।काब्यको कुनैपनि उपकरण अाफएमा गुण र दोष नभइ यसको रखाइको अाधारमा यसको कारणबन्छ । अाैचित्यले काब्यको समष्टि रूपलार्इ समेटेको हुन्छ । यसको उपस्थितिका कारण नै काब्य गुण बन्दछ । क्षेमेन्द्रले जो वस्तु जुन वस्तुका लागि स्वभाविक हुन्छ ,त्यो नै अाैचित्य हुन्छ भनेका छन् । अाैचित्यले कहाँ स्वभाविक ,कहाँ वक्रक्ति ,कहाँ कुन रस र अलङ्कारको प्रयोग गर्ने भन्ने कुराको तय गर्छ । यस कारण काब्यका सबै तत्त्वहरूलार्इ वाध्ने तत्त्वको रूपमा अाैचित्यलार्इ लिन सकिन्छ । भरतले सर्वप्रथम अाफ्नो नाट्य शास्त्रमा अाैचित्यको प्रयाेग गरेका थिए । उनले लोकधर्म (स्वभाव र काब्य /नाटक ) धर्मलार्इ निर्देशन गर्ने स्थापित तत्त्वका रूपमा लिएका छन् । कुन्तकले बक्रता (नव अाैचित्य ) लार्इ महत्त्व दिए भोजले अाैचित्यले सानो -सानो दोषको अन्त्य र व्यापक दोषको पनि गुणमा परिवर्तन गर्दछ भनेका छन् । क्षेमेन्द्र अाैचित्य सिद्धान्तका प्रतिष्ठापक मानिन्छन ।यिनले काव्यको प्रणको रूपमा अाैचित्यलार्इ लिएका छन् । जसले काव्यलार्इ जिवित् राख्दछ । काव्यका अन्य तत्त्वलार्इ जोड्छ अलङ्कार तथा गुणको रूपमा काव्यलार्इ छुट्याउन मिल्दैन यो अखण्ड छ भनि अाैचित्यको महत्त्व दर्शाएका छन् ।
अाैचित्यको अर्थ समय र समाजको मान्यता अनुरूप चल्नु भन्ने वुझिन्छ । उचित अनुचितका अाधारमा सभ्य समाजले रीति रिवाज ,अाचरण , भेष भुषा , अादिलार्इ ध्यान दिएको हुन्छ।साहित्य पनि समाजकै अङ्ग भएको हुनाले साहित्य पनि अनुशासित र मर्यादित हुन जरूरी हुन्छ । अनुशासित र मर्यादित साहित्य निर्माण गर्न अाैचित्य सिद्धान्तको प्रयोग जरूरी हुन्छ । समाजको गतिविधिलार्इ नियालेर साहित्य निर्माण गरिन्छ ।परिवेश सुहाउदो भाषा ,भेषभूषा ,रीति रिवाजलार्इ स्वीकारी त्यसलार्इ मिल्दो परिवेशमा -काव्यमा अलङ्कार ,रस भर्नु नै काब्य अाैचित्यको धर्म हो ।
साहित्यमा अाैचित्य सिद्धान्तको उपयोगितालार्इ बुँदगत रूपमा यसरी हेर्न सकिन्छः-
क. काव्यलार्इ दोषवाट टाढा राख्न अाैचित्य सिद्धान्तको महत्त्वपूर्ण स्थान रहन्छ ।
ख. काव्यमा गुणहरूको उचित र प्रभावकारी प्रयोजन गर्न ,व्याकरणिक कोटीलार्इ सन्तुलित राख्न ,भाषिक क्लिष्टता तथा वाक्य गठनलार्इ व्यवस्थित गर्न महत्वपूर्ण भुमिका अाैचित्य सिद्धान्तले खेलेको हुन्छ । त्यसकारण साहित्यमा यसको भुमिका उपयोगि मानिन्छ ।
ग. साहित्यलार्इ सर्वकालिक ,सर्वस्वीकार्य ,सर्वमंगलिकबनाउँन जात ,धर्म र राष्ट्र अखण्डमा अाच अाउने कुनै कुराको उल्लेखले साहित्यको गरिमालार्इ घटाइ दिन्छ । त्यसलार्इ अाैचित्य सिद्धान्तले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्दछ ।
घ. साहित्यमा सरलभाषा तथा स्वभाविक भाषिक प्रस्तुति अाैचित्य सिद्धान्तको एक उदाहरण हो । जसले काल्पनिकता भन्दा यथार्थ र तथ्यपरक कुराहरू अपेच्छा साहित्यमा गरिन्छ ।
ङ. अलङ्कार ,रस ,रीति ,ध्वनि वक्रोक्ति अादि सबैलार्इ स्वीकार्दै केवल मर्यादित र व्यवस्थित अर्थात सन्तुलित राख्ने व्यवस्था अाैचित्यवादले गर्ने हुँदा पनि काव्यमा यसको महत्त्वपूर्ण स्थान देखिन्छ ।
च. अाैचित्य वादले स्वभाविकतालाृर्इ स्वीकार्ने हुनाले प्राकृतिक प्रस्तुति साहित्यमा भेटिन्छ ।जसले कृतिमता ,अर्थहिन भाषिक प्रयोगवाट जोगाउँछ ।
यसरि साहित्यमा भाषाको रूपदेखि व्याकरण सम्म समाज र समयले स्वीकार्ने ,धर्म संस्कृति जाति र विश्व मानवतालार्इ जोड्ने काल्पनिक भन्दा यथार्थ प्रस्तुति दिने अलङ्कार र गुणले सजाउने कार्य साहित्यमा अाैचित्य सिद्धान्तले गरेको हुन्छ ।त्यसकारण यसको साहित्यमा उचित स्थान रहन्छ भन्न सकिन्छ ।
Impropriety means appropriate or appropriate. Impropriety is the method used to enhance the beauty of poetry. It includes juice, rituals, merits, etc. reasonably. Injustice encompasses the totality of poetry. Due to its presence, poetic quality is formed. Kshemendra has said that the thing which is natural for the thing is unjust. Aichitya decides where to use natural, where to use curvature, where to use juice and ornaments. For this reason, unrighteousness can be taken as the binding element of all the elements of poetry. Bharat was the first to use impropriety in his Natya Shastra. He has taken folk religion (temperament and poetry / drama) as an established element of directing religion. Kuntak emphasizes the importance of curvature (new unrighteousness). Kshemendra is considered to be the founder of the principle of impropriety. He has taken impropriety as a vow of poetry. Which keeps poetry alive. It connects other elements of poetry. Poetry cannot be separated as rhetoric and virtue. It has shown the importance of incoherence.
Impropriety is understood to mean following the norms of time and society. Civilized society pays attention to customs, manners, costumes, etc. on the basis of right and wrong. Since literature is also a part of society, literature also needs to be disciplined and dignified. In order to produce disciplined and dignified literature, it is necessary to use the principle of impropriety. Literature is created by observing the activities of the society. Accepting the language, dress and customs that are suitable for the environment and adapting it to the environment in which it is compatible is the religion of poetic inconsistency.
The usefulness of the theory of impropriety in literature can be summarized as follows:
A. The principle of impropriety has an important place in keeping poetry away from faults.
B. The principle of impropriety plays an important role in the proper and effective use of qualities in poetry, in balancing grammatical categories, in managing linguistic complexity and sentence structure. Therefore, its role in literature is considered useful.
C. Mentioning something that will unite the caste, religion and nation in order to make literature everlasting, universally acceptable and universal, diminishes the dignity of literature. The theory of impropriety plays an important role in that.
D. Simple language and natural linguistic presentation in literature is an example of the principle of impropriety. Real and factual things are expected in literature rather than fiction.
E. Accepting all the ornaments, rites, rituals, sound curves, etc., only a dignified and systematic arrangement, that is, keeping it in balance, is done by Achityavad, but it also has an important place in poetry.
F. Since unreasonableness accepts naturalism, natural presentation is found in literature, which protects from artificial, meaningless linguistic use.
Thus, in literature, from language to grammar, society and time accept it, religion, culture, race and world humanity are presented in a more realistic and imaginative way.
