वाच्य परिवर्तन
शिक्षकः- ओहो ! राम
नमस्ते ! के गर्दै छौ ?
विद्यार्थीः- ए म्याम ! हजुर नमस्कार म्याम ! म हजुरकै वारेमा सोचेर बसेको।
शिक्षकः-(हसिलो मुद्रामा) हा ! हा ! हा ! तिमी रमाइलो कुरा गर्छौ । साह्रै रमाइलो मान्छे छौ तिमी । अनि मेरो वारेमा के सोच्दै छौ त बावु ?
विद्यार्थीः- हजुरको वोल्ने तरिका साह्रै
मन पर्छ । अनि कति effective छ । मलार्इ पनि हजुर जस्तै शिक्षक बन्ने रहर छ के म्याम ।
शिक्षकः- तिमीले मेरो वारेमा त्यतीराम्रो धारणा
बनाएका रहेछौ ।
धन्यवाद ! तिमी म
भन्दापनि अझै धेरै प्रभावकारी शिक्षक बन्न सक्छौ ।आफ्नो हौसला बनार्इ राख्नु पर्छ ।
विद्यार्थीः- हस् म्याम धन्यवाद !
शिक्षकः- (हसिलो मुद्रमा) ) हा ! हा ! हा ! ल ल बावु ठीक छ । आज हामी वाच्य परिवर्तनको वारेमा पढ्ने है
।
विद्यार्थीः- (जिज्ञासु हुँदै) म्याम यो
वाच्य भनेको के हो ? real मा!
शिक्षकः- वाच्य भनेको भनाइ हो ।अघि तिमीले भनेका थियौ नी , हजुरको वोल्ने
तरिका मन पर्छ भनेर हो त्यही वोल्ने शैली नै वाच्य हो ।
विद्यार्थीः- म्याम मैले अल्ली बुझिन ।
राम्रोसँग प्रष्ट पार्दिनुहोस् न है ।
शिक्षकः- ए हुन्छ नि बावु किन नहुनु म तिमीलार्इ प्रष्ट हुनेगरी राम्रोसँग
वाच्य परिवर्तन गर्न सक्ने बनाउने छु ।
विद्यार्थीः-(आश्चर्य
जनक मुद्राम)-फेरी त्यो वाच्य पनि
परिवर्तन गर्न मिल्ने हुन्छ म्याम ?
ए ! ए !हस ! हस !म धैर्य भएर
सिक्ने प्रयास गर्छु ।
शिक्षकः- हेर है त म तिमीलार्इ एउटा उदाहरण
देखाउँछु । अनि यसको बारेमा फेरी छलफल गरौला ।
विद्यार्थीः- हस म्याम म हेर्दै छु ।
शिक्षकः-उदाहरण१, रामले किताब किन्यो ।
-उदाहरण२, रामद्वारा किताब किनियो ।
( उदाहरण तिर इङ्कित गर्दै) अनि , राम यो उदाहरण पढ त ।
विद्यार्थीः- म्याम त्यहाँ त मैले किताब किनेको कुरा गरेको छ ।
शिक्षकः-( हसिलो मुद्रामा) हा ! - हा ! - हा !हो त है , त्यहाँ तिमीले किताब किन्यौ भनेको पो रहेछ ? उदाहरणमा कतिवटा वाक्य
छ ? भन त एक पटक ।
विद्यार्थीः-
उदाहरणमा दुर्इवटा वाक्य छन् तर दुवै वाक्यमा मैले किताब किनेको कुरा गरेको छ ।
शिक्षकः-
हो । पहिलो वाक्यमा रामले किताब किन्यो भनेर रामले किताब किन्ने काम गर्यो भनिएको
छ । अर्थात वाक्यमा रामको(कर्ता) भूमिकालार्इ महत्त्व दिइएको छ ।
विद्यार्थीः-
अनि दोस्रो वाक्यमा पनि त रामले नै किताब किनेको कुरा गरेको छ । हैन र म्याम ?
शिक्षकः –
अ हो तिमीले भनेको कुरा पनि ठीकै हो । तर यहाँ यसलार्इ फेरी एक पटक हेरौत ।यो
दोस्रो वाक्यमा रामद्वारा किताब किनियो ।भनिएको छ हैन?
विद्यार्थीः-
(ध्यान पूर्वक हेर्दै) हो म्याम तर ....................
शिक्षकः-
पर्ख तिम्रो जिज्ञासा म समाधान गर्ने छु ।
विद्यार्थीः-
(ध्यान पूर्वक हेर्दै ) हस म्याम ।
शिक्षकः-
भनेपछि तिमीलार्इ पहिलो र दोस्रो वाक्य उस्तै लाग्यो हैन त ?ल हेर अब, यो दोस्रो वाक्यमा थपिएको द्वारा शब्दले
कर्ताको भूमिका निष्कृय बनाइदिन्छ र यहाँ
भएको कर्मको भूमिकालार्इ महत्त्व देखाउँछ त्यसैले यसलार्इ कर्म वाच्य भनिन्छ ।
यहाँ क्रियापद पनि किन्छ बाट किनिन्छ भएको छ ।तिमीले याद गरेका छौ कि छैनौ ?
विद्यार्थीः-याद गरेको छु म्याम ।(आश्चर्य
जनक भावमा) ए यस्तो पो रहेछ वाच्य भनेको ।
शिक्षकः-
हो वाच्य नेपाली व्याकरणमा ३ प्रकारका हुन्छन् । तिमीले अंग्रेजीमा voice पनि पढेका छौ होला नि
हैन त ?
विद्यार्थीः-
ए, हो म्याम English मा voice त पढेको छु नि ।त्यहाँ Active voice
र Passive voice हुन्छ ।
शिक्षकः-
हो नेपालीमा पनि Active
voice लार्इ कतृवच्य भनिन्छ अनि Passive voice लार्इ कर्म वा भाववाच्य भनिन्छ ।
विद्यार्थीः-अनि
किन कर्म वा भाववाच्य भएको त म्याम एउटै नभएर ?
शिक्षकः-अः
, अंग्रेजीमा Passive voice मात्र हुन्छ भने नेपलीमा चाहि कर्मवाच्य र
भाववाच्य भनेर त्यसलार्इ पनि छुट्याइएको छ ।
विद्यार्थीः-किन
छुट्याइएको हो त म्यम त्यसलार्इ ?
शिक्षकः-
(हाँस्दै) यो नेपाली व्याकरणको नियम हो बावु । एकै छिन ध्यान देउ त , जुन वाक्यमा कर्म छ त्यो वाक्य कर्मवाच्य
हुन्छ र जुन वाक्यमा कर्म प्रयोग भएको छैन त्यहाँ भाववाच्य हुन्छ ।
विद्यार्थीः-यसलार्इ
कसरी थाहा पाएर परिवर्तन गर्ने त म्याम ?
शिक्षकः-यसमा
सजिलो छ । ल हेर त म तिमीलार्इ एउटा उदाहण देखाउछु ।
विद्यार्थीः-हस
म्याम ।उदाहरण हेरेपछि पनि धेरै प्रष्ट भइन्छ ।
शिक्षकः-ल
हेर , तिम्रो नामलार्इ म फेरी यहाँ प्रयोग गर्छु है त । हेर त यहाँ उदाहरणमा ।
विद्यार्थीः-
(ध्यान पूर्वक हेर्दै)हस म्याम म हेर्दै छु
।उदाहरण चाहि खै त म्याम ?
शिक्षकः-
अतः उदाहरण चाहियो हैन त ? ल हेर (उदाहरण देखाउँदै),
उदाहरण
१, राम धेरै हास्यो।
उदाहरण
२, रामद्वारा धेरै हासियो ।
यो
उदाहरण पढ त के छ ।
विद्यार्थीः(हास्दै)-म्याम
यहा पनि मलार्इ नै हासेको कुरा गर्नु भएको छ ।हजुर म्याम यसमा पहिलो वाक्यमा कर्ता राम हासेको देखाइएको छ भने दोस्रो
वाक्यमा कर्तालार्इ द्वारा लगाएर हास्नुलार्इ सक्रिय बनाएको जस्तो लाग्यो ।मिल्यो
कि मिलेन हजुर भन्दिनु होला ।
शिक्षकः-एकदमै
ठीक कुरा गर्यौ बावु ।यसमा पहिलो वाक्यमा कर्ता प्रमुख भएर वाक्य पुरा गरेको छ ।
त्यसैले यो कतृर्वाच्य हुन्छ भने
दोस्रो
वाक्यमा कर्तामा द्वारा लगार्इ क्रियापद नै प्रमुख भएको छ त्यसैले दोस्रो वाक्य
भाव वाच्य हुन्छ ।
विद्यार्थीः-भनेपछि
वाक्यमा क्रियापदको नै भूमिका प्रमुख हुने वाक्य चाहि भाववाच्य हुदो रहेछ हैन त
म्याम ? कि मिलेन मैले भनेको ?
शिक्षकः –
हो बावु । तिमीले भनेको कुरा सबै मिल्यो । तिमीले अव भनत नेपाली व्याकरणमा वाच्य
कति प्रकारका हुन्छन् होला?
विद्यार्थीः-तीन
प्रकारका वाच्य नेपाली व्याकरणमा हुँदा रहेछन् कर्ति ,कर्म र भाव हैन त म्याम ?
शिक्षकः –हो
यसलार्इ परिवर्तन कसरी गर्नु पर्छ भन्ने कुरा जानेका छौ त ?
विद्यार्थीः-
लगभग जाने जस्तो लाग्यो ।
शिक्षकः-
लगभगले भयो त? हा !हा !हा ! अनि
पुरै वाच्य परिवर्तन गर्न सक्नु परेन?
विद्यार्थीः-
कर्तामा द्वारा भए हटाउँने र द्वारा नभए राख्ने गरेपछि हुँदोरहेछ जस्तो लाग्यो ।
शिक्षकः-अनि
वाक्यमा अरू पदलार्इ केहि गर्नु पर्दैन ?
विद्यार्थीः-हजुर
! अनि
क्रियापदमा पनि प्रत्ययको खेल रहेछ । पछाडिपट्टि(इ) नभए लगाउने र भए हटाउँने ,मैले
यसरी नै बुँझे अनि मिल्यो कि मिलेन ? भनिदिनुहोस् न म्याम ।
शिक्षकः-
किन नमिल्ने सत प्रतिसत तिम्रो उत्तर मिल्यो । यसमा कर्तालार्इ निष्कृय बनाउँदा
द्वारा मात्र नभएर कहिलेकाहि बाट लगाइन्छ
भने कहिले कर्तालार्इ नै हटाएर पनि राखिन्छ । यसरी पनि परिवर्तन हुन्छ ।
अनि क्रियापदमा चाँहि तिमीले भनेजस्तै क्रियापदमा (इ) प्रत्यय लगाएर भाव वा कर्म
वाच्य बनार्इन्छ । अव प्रष्ट भयौ ?
विद्यार्थीः-हजुर
प्रष्ट भए म्याम ।भनेपछि वाच्य भनेको त सामान्य वाक्य नै रहेछ हैन त म्याम ?
शिक्षकः-
हो । वाक्य नै वाच्य हो । किनकि , त्यसमा कुनै अन्तर छैन त्यहि वाक्यलार्इ कर्ता
,कर्म र क्रियाको भूमिकाको आधारमा कर्ति वाच्य , कर्म वाच्य र भाव वाच्य हुने हो ।
विद्यार्थीः-
साह्रै राम्रोसँग मलार्इ प्रष्ट पार्नुभयो
अव त म मजाले वाच्य परिवर्तन गर्न सक्ने भए ।
शिक्षकः-
त्यसो भए तिमीले वाच्य परिवर्तन गर्न सक्छौ हैन त ? म तिमीलार्इ केहि गृहकार्य
दिन्छु अनि भोलि त्यसको वारेमा छलफल गरौला है ।
विद्यार्थीः-
हस म्याम । म गरिहाल्छु नि ।
शिक्षकः-
ल हेर त यता मैले यहाँ गृहकार्यका लागि केहि वाक्यहरू दिएको छु तिमी त्यसलार्इ
परिवर्तन गर
गृहकार्य
१. साथिहरू सबैजना बजार गए ।
२. हामी लुगा धुन्छौं ।
३. रामले महङ्गो भएकाले तरकारी किन्दैन ।
४. हामी नवरात्रमा मनकामना गइयो ।
५. मन्दिरमा पूजाआजा ,प्राथना गरियो ।
६. लगेका नरिवलहरू फुटाइयो ।
शिक्षकः-मैले दिएको यो गृहकार्य गर अनि भोलीको क्लासमा छलफल गरौला है
त बावु ।
विद्यार्थीः- हस म्याम
Bye Bye म्याम!!
शिक्षकः Bye तिम्रो दिन राम्रो बितोस !
