मोतिराम भट्टको किन चाहियो गजलको विश्लेषण

 

कविको परिचय

जन्म- (१९२३-२०५३)

शिक्षा - एम् . ए

प्रमुख कृतिहरू- पञ्चक प्रपञ्च(कविता सङ्ग्रह,१९४४), पिकदूत(खण्डकाव्य,१९४५) गजेन्द्र(खण्डकाव्य मोक्ष,१९४८),मनोद्वेग प्रवाह(कविता सङ्ग्रह,१९५७),मोतिराम भट्टका गजलहरू(गजल सङ्ग्रह,२०३८)

काव्यगत प्रवृत्ति -

१.भक्तिधारा परम्पराको प्राचीरलाई भत्काई काव्यिक फाँटमा शृङ्गारिक भावधाराको परिवर्तन गरेर नेपाली साहित्यको धरातलमा युगान्तकारी परिवर्तन ल्याउने कार्य मोतीराम भट्टद्वारा नै भएको हो । नेपाली साहित्यको इतिहासमा जुन युगलाई हामी माध्यमिककाल वा विकासकाल भनेर जान्दछौँ त्यस युगका प्रवर्तक नै मोतीराम भट्ट हुन् । त्यसैले त नेपाली साहित्यको माध्यमिक काललाई मोतीयुग तथा शृङ्गारिक युगसमेत भन्ने गरिन्छ ।

२.नेपाली गजल-विधाका प्रथम प्रयोक्ता हुन् ।यिनीद्वारा शिलान्यस्त गजल-विधाको उत्थानमा उनकै समकालीन नरदेव पाण्डे ‘सुधा’, लक्ष्मीदत्त पन्त ‘इन्दू’, गोपीनाथ लोहनी ‘नाथ’, रत्नलाल ‘रत्न’, अम्जद हुसेन, गजब तथा पछिल्लो चरणका शम्भुप्रसाद ढुङ्गेल ‘शम्भु’ प्रभृति कविहरूको योगदान पनि निकै उल्लेखनीय रहेको छ । 

३.यिनले प्रयोग गरेका बहरहरू अधिकांशतः संस्कृतका शास्त्रीय (वार्णिक र मात्रिक) छन्दसँग सन्निकटस्थ देखिन्छन् । यिनका ३३ वटा गजलहरूमध्ये ३१ वटा गजलहरू वर्ण्र्ाारबद्ध र २ वटा मात्राबहरबद्ध छन् । यिनले प्रयोग गरेका वाणिर्क बहरहरू १३ प्रकारका छन् । ती बहरका सूत्र (गण) र तत्तत् सूत्रमा गजलहरूका मक्ताका एक-एकवटा मिसरा ए-उला प्रस्तुतगरिएका छन्।

४.हास्यव्याङ्गयात्मकता मोतीराम भट्टको अर्को काव्य प्रवृति हो।उनले कवितामा कतै हास्य भाव व्यक्त गरेका छन् भने कतै व्याङ्गको अभिल्यक्ति दिएका छन् ।विविध भाषिक उपकरणको प्रयोग गरी हास्यव्यङ्गयात्मक अभिव्यक्त दिनु उनको उल्लेखनीय काव्य प्रवृति हो ।

५.सौन्दर्य चेतनाका कवि हुन् । प्राथमिक कालीन कविहरुमा सौन्दर्य चेतना थिएन ।उनीहरुमा कवितालाई कसरी राम्रो वनाउने भन्ने कलात्मक चेतना थिएन ! केवल विषय प्रतिपादनमा मात्र केन्द्रिय थिए । मोतीराम भट्टमा आइपुग्दा कविताले कलात्मकता प्राप्त गर्न सकेकाले उनी सौन्दर्य चेतनाका कविका रुपमा देखापर्दछन् ।

६.देश प्रेम ,प्रकृति प्रेम, नगर वातावरणमा केन्द्रित ,प्रेम विषायक काव्य सृजनाका साथै भक्तिरसमा पनि कलम चलाएका छन् ।

किन चाहियो - गजल

दुई आँखिभौँ त तयार छन् तरबार पो किन चाहियो,
तिमी आफू मालिक भैगयौ सरकार पो किन चाहियो ।।१।।

पहरा कडा छ कटाक्षको हरदम तयार मुहारमा,
र भन्नु भारी महल न हो दरबार पो किन चाहियो ।।२।।

कति चम्किलो छ हँसाइको हिसिमा किरन पनि दाँतको,
मणि मोती नीर जुहार न हो अरु हार पो किन चाहियो ।।३।।

गजलको विश्लेषणः-

नेपाली गीत परम्पराको विकासक्रम

  नेपाली साहित्य जगतमा गीत लेख्य परम्परा भन्दा पुरानो विधा हो ।यो नेपाली लोक संस्कृतिमा परम्पराको रूपमा रहेको छ । विभिन्न चाडपर्व ,मेलापात तथा विभिन्न शुभ कामको थालनी  गीत सङ्गीतबाट गरिन्छ । यसलार्इ मनोरञ्जनको साधनको रूपमा प्रयोग गरेको पार्इन्छ । नेपाली लेख्य गीतको परम्परालार्इ हेर्दा यसको विकासक्रमलार्इ यसरी हेर्न सकिन्छः-

क.पहिलो चरणः- पृष्ठभूमीकाल (प्रारम्भदेखि - १९४०)

ख.दोस्रो चरणः- विकासकाल( १९४१ - २००७)

ग.तेस्रो चरणः- विस्तारकाल (२००७ - हालसम्म )

क.पहिलो चरणः- पृष्ठभूमीकाल (प्रारम्भदेखि - १९४०)

  प्रारम्भिक बिन्दुको निश्चित यकिन नभएपनि   सुवानन्ददासको पृथ्वीनारायण शीर्षकको  कवितालार्इ गीतको सुरूवातको विन्दुको रूपमा लिनु पर्छ ।गीतमा अावस्क सम्पूर्ण तत्त्व यसमा नभएपनि  झिनो गेयतत्त्व पाउन सकिन्छ ।यदुनाथ पोख्रेलको गोर्खा सेना,कृष्ण चरित्र पनि त्यस्तै कृति हो। यी कविताहरूले गीतको लिखित प्रारम्भ विन्दुको काम गरेका छन् । त्यसपछि गुमानी पन्तको दिनदिन खजनाको भारि बोक्नाले नामक रचनाले अलि गेयात्मकता थप्नेकाम गर्यो । विस्तारै प्रगतिको बाटो समातेको गिती साहित्यमा हिनव्याकरणी वद्यापति देखापरे उनिद्वारा अनुदित गीतगोविन्द नामक गीत नेपाली साहित्यमा स्थान पायो । वसन्त शर्माको समुन्द्र लहरी,इन्दिरसको गोपिका स्तूती,भानुभक्तको बालाजी वर्णन, ज्ञन दिलदासको उदयलहरी ,झ्याउरे भजन ,टुङ्ना, नरबहादुर रानाको जङ्गबहादुरको सवार्इ  अादि गीतहरूले यो समयमा महत्तवपूर्ण भुमिका निर्भाह गरेका छन् । 

पृष्ठभूमि कालिन गीतका विशेषताहरूः

क . लिखित प्रारम्भको विन्दु ,

ख. गीतमा अावस्यक तत्त्वको अभाव ,

ग. अनुवादमा अाधारित गीत निर्माण ,

घ.सवार्इ , झ्याउरे टुङ्ना  अादि लोकलयको प्रयोग ,

 यसरी यस चरणमा नेपली साहित्यमा गीतले पाइला टेकेर विस्तारै झ्याङ्गिने माैका पाएको थियो ।त्यसैले यसलार्इ महत्त्वपूर्ण समयको रूपमा लिनु पर्छ र यदुनाथ पोख्रेल, भानुभक्त अाचर्य , ज्ञानदिलदास हीनव्यकरणी चाहि यतिवेलाका गीतकार हुन् ।मोतिराम भट्टको उदय पूर्व सम्म यसको अवधि रहेको मानिन्छ । 

 ख.दोस्रो चरणः- विकासकाल( १९४१ - २००७)

 नेपाली गीत परम्परामा मोतिराम भट्टको अागमनसँगै गीतिसाहित्यमा नयाँ स्वरूपको विकास भयो । मोतिराम भट्टको पिकदूत  गीतिकाव्य  तथा प्रियदर्शिका नाटिकामा गीतको प्रयोग भएको पाइन्छ । लक्ष्मीदत्त पन्तको गजल, शम्भुप्रसाद ढुङ्गेलकलको भजन,शकुन्तला नाटक, बहादुरसिंह बरालको बरालको अाँशु नामक गीत सङ्ग्रह,लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको फुल्यो अालुबखडा, मुनामदन, लक्ष्मी गीति सङ्ग्रह,अलिमियाँको सेतीको सुस्केरा ,न्याउलीको पुकार पहाडको उद्गार ,सम्झनाको दियो ,अादि थुपै गीत र गीतकारहरूयतिवेला  देखा परेका छन् । धर्मराज थापा ,माधवप्रसाद घिमिरे ,गोबिन्द शर्मा ,म. वी.वि शाह,तरणीप्रसाद कोइरला,मातृका प्रसाद कोइरला ,योगमाया न्याैपाने अादिको महत्त्वपूर्ण भुमिका देखिन्छ । विस्तारित स्वरूप प्राप्त गरेको यो चरणको विशेषतालार्इ यसरी हेर्न सकिन्छः

क.गीतमा भावको एकान्वीति,निजात्मकता,लयात्मकता र अनुप्रासियताको प्रयोग ,

ख. श्रृङ्गार ,र्इश्वरभक्ति , राष्ट्र्प्रेम,स्तुति तथा जीवनका विरह,व्याथा, प्रकृति अादिको प्रयोग,

ग. जातिसुधार, पतिप्रेम,एकल महिलाका समस्या, सामाजिक विकृति तथा विसङ्गतिको उद्घाटन ,

घ. मानवतावाद,वश्ववन्धुत्वको भावना तथा धनि राष्ट्रले गरिब राष्टप्रति गरेको अन्यायको विरोध गरिएको ,

ङ.  ,सबार्इ ,लहरी झ्याउरे जस्ता लोकलयका साथै केहि अागन्तुक शैलीको पनि प्रयोग भएको ,

      यस समयमा गीतले अाफ्नो अाकर लिइ सकेको थियो । पहिलो चरणमा देखा परेका अभाव यस चरणमा अाइपुग्दा टुङ्गिएको पाइन्छ । मोतिराम भट्टले सुरूवात गरेका गीति विकासका लहरहरूलार्इ अन्य थुप्रै गीतकारहरूले साथ दिएको पाइन्छ ।  अाधुनि युगमा जस्तै विकासको  अभाव देखिए तापनि  यो प्रगतिको लहरको उदाहरणीय समयको अवस्था मान्न ससकिन्छ । मोतिरामभट्ट, माधव प्रसाद  घिमिरे ,हीरादेवी गाइनेनी अादि यस चरणका केन्द्रिय प्रतिभा हुन् । रेडियो नेपालको अागमनसँगै यस चरणको अन्त्य र अाधुनिक युगको सुरूवात भएको मानिन्छ । 

ग.तेस्रो चरणः- विस्तारकाल (२००७ - हालसम्म )

वि. सं. २००७ सालमा रेडियो नेपालको स्थापनासँगै नेपाली गीति परम्पराले नयाँ युगको निर्माण गर्यो । यस चरणलार्इ पनि तीन भागमा वर्गीकरण गरेर नेपाली गीत परम्परालार्इ अध्यायन गरेको पाइन्छ ः

१.पहिलो मोड(२००७- २०१६)

२. दोस्रो मोड( २०१७ - २०४६) 

१.पहिलो मोड(२००७- २०१६)

२००७ सालको परिवर्तनलगत्तै रेडियो नेपालको स्थापना भयो । सञ्चार क्षेत्रको विकासमा यो एउटा फड्को थियो । आधुनिक नेपाली संगीतको विकासतर्फ अघि बढ्न यसबाट अनुकूल परिस्थिति बन्न पुग्यो । जनसमक्ष आउन नपाएका कलाकार, गायक संगीतकारले थोरै भए पनि अवसर पाउन थाले । मा.रत्नदासले वरिष्ठ कलाकारको स्थान पाए । त्यससँगै नातीकाजी, जनार्दन सर्मा, कलानाथ अधिकारी, हरिप्रसाद रिमाल, शिवशंकर, रानुदेवी, कोइलीदेवी, कृष्णमान र अरू थुप्रै गायक कलाकारले रेडियो नेपालमा आफ्नो कला प्रस्तुत गर्ने अवसर पाउन सकेका थिए ।
झ्याउरे भाकामा राष्ट्रियता, देशभक्ति र जनजीवनलाई विषय बनाएर प्रस्तुत गर्ने धर्मराज थापा लोकप्रिय कवि एवं गायकका रुपमा समाजमा देखिए । त्यस्तै रेडियो नेपालबाट झलकमान गन्धर्वको ‘डाँफे चरीको गीत’ जस्तो गाथागीत र ‘हे बरै आमैले सोध्लिन् नि…’ बज्न थालेपछि नेपाली पहाडी जीवनमा जीवित रहेको गाइने गीतले आफ्नो औपचारिक अस्तित्व पाउन थाल्यो । सर्वप्रथम रेडियो नेपालमा हरिप्रसाद रिमालले शङ्कर लामिछाने द्वारा रचित मेरो दिल टुक्रा टुक्र बनेर शीर्षकको गीतिकविता गाएका थिए । त्यसपछि शिद्धिचरण श्रेष्ठद्वारा रचित हिमगिरी मण्डित सुगन्ध सोभित जय जय अामा नेपाल नामक शीर्षकको देशभक्ति पूर्ण भावले सजिएको गीत समरबहादुर मल्लले गाएका थिए । त्यसैगरि भैरब नाथ रिमालको माटो रम्छ, जिन्दगिका धुजाहरू , कहाँ  छैन अाँशु ,पुष्प नेपालीको पुष्पाञ्जली, कृष्ण प्रसाद पराजुलीको अाँखाभरी सपना मुटुभरी गीत लगाएत थुपै सृजनाहरू यतिबेला देखिएका छन् ।

 यो समयमा निर्माण भएका गीतका विशेषताहरूः

क. देशभक्ति पूर्ण भावका गीतहरू निर्माण ,

ख. र्इश्वर र प्रेम भावका गीतहरूको पनि निर्माण ,

ग. मानवीय प्रेम र प्रकृति प्रेमको उद्घाटन ,

घ.समसामयीक विषयवस्तुमा अाधारित गीतको निर्माण,

ङ. शहिदहरूको स्मणमा गीतको निर्माण ,

 विभिन्न गीतकार ,सङ्गीतकार तथा  गाएकहरूले अाफ्नो प्रतिभालार्इ उजिल्याउने अवसर यतिमिलेको देखिन्छ । नेपाली गीति जगतले राम्रो कोल्टो फेरेको हामी पाउँछाै । २०१६ साल सम्म मात्र यो मोडले गति लियो ।त्यस पछि राजनीतिक परिवर्तनसँगै  दोस्रो मोडको उदय भयो । 

२. दोस्रो मोड( २०१७ - हाल सम्म)

२०१७ सालको राजनीतिक परिवर्तनपछि नेपाली संगीतले नयाँ मोड लिनपुग्यो । संगीतको संसारमा बच्चुकैलाश, नारायणगोपाल, तारादेवी, ज्ञानु राणा, मीरा राणा, इन्द्रनारायण र अरू धेरै कलाकारहरू प्रवेश गरे । धेरैजसो कलाकारको गायन यात्रा मा.रत्नदासकै संगीत पद्धतिको प्रभावमा अघि बढेको थियो ।
उता भारतको दार्जिलङमा नेपाली संगीतको एउटा नयाँ धारको विकास भइरहेको थियो अम्बर गुरुङको अग्रसरतामा । शरण प्रधान, कुमार सुब्बा, कर्म योञ्जन, शान्ति ठटाल, दिलमाया खाती, अरुणा लामा, जितेन्द्र बर्देवा आदि कलाकारहरूको ठूलो समूहको उदय भएको थियो । दार्जिलिङको यो समूहले काठमाडौंको गायनशैलीभन्दा फरक गरी पाश्चात्य र बंगाली संगीतको प्रभाव ग्रहण गरेको थियो ।
बीसको दशकमा गोपाल योञ्जन र अम्बर गुरुङ नेपालमा स्थायी बसोबास गर्न थालेपछि नेपाली संगीतमा एउटा नयाँ र सुखद अध्याय सुरु हुन्छ । गोपाल योञ्जन र नारायणगोपालको जोडीले आधुनिक नेपाली संगीतलाई आफ्नो मौलिक रूपमा श्रुतिमाधुर्यसँगै भावपूर्ण गायनको गुणात्मकता दिएर हिन्दी गीतसँग प्रतिस्पर्धा गर्न सक्नेगरी उचाइमा पु¥याएका थिए ।
अम्बर गुरुङले नेपाली संगीतलाई एउटा छुट्टै धार दिएका छन् । उनी विलक्षण प्रयोगवादी कलाकार थिए । सुरुताका उनका गीतहरू पाश्चात्य शास्त्रीय धुनहरूबाट बढी प्रभावित हुने गर्थे । तर पछिपछिका संगीतमा परिष्कारसँगै नेपालीपनको सुगन्ध पनि आउन थाल्यो ।
त्यसैगरी बीसकै दशकमा जन्मेको ’लेकाली समूह’ लोकसंगीतको लागि निकै लोकप्रिय बनेको थियो । यस सांगीतिक समूहले जिल्लाजिल्लामा गई कार्यक्रम प्रदर्शन गरेर आफ्नो ख्याति फिँजाएको थियो । यस समूहका अभियानकर्तामा हिरण्य भोजपुरे, उर्मिला श्रेष्ठ, निर्मला श्रेष्ठ, गणेश रसिक, इन्द्रनारायणहरू थिए ।
गोपाल योञ्जनमा हिन्दुस्तानी संगीतको लघुताबोध थियो कि भन्ने लाग्छ । उनले हिन्दुस्तानी संगीतमा पनि दक्खल छ भन्ने देखाउने विचारले होला ’मेरो पाउमा आज घुँगरु बाँध मायाले मलाई बोलायो…’ बोलको गीत मीरा राणाको युगलबन्दीमा गाएका थिए । हिन्दुस्तानी शास्त्रीय विधिमा गाइएको यो गीतमा नेपाली भाषामा गाउनुबाहेक नेपालीपन पाइँदैन । तर उनैले गाएको ’म त तिम्रो घनश्याम, तिमी मेरी राधा पियारी…’ गीतको आधार हिन्दुस्तानी संगीत भए पनि यसमा नेपालीपनको अनुभव हुन्छ ।
त्यसैगरी नारायणगोपालले आफ्नो गायनमा लोकलयमा हिन्दुस्तानी र पाश्चात्य संगीतको प्रभावलाई पचाएर एक छुट्टै रूपमा नेपाली संगीतलाई उचाइमा पु¥याइदिएका थिए ।
अर्का मीठो स्वरका धनी फत्तेमान राजभण्डारीले नारायणगोपालको संगीतमा गाएको ’वनै खायो डढेलोले मनै खायो त्यै मोरीको पापी मायाले..’ ले उनको उच्च गायन क्षमतालाई प्रमाणित गर्छ । २०१७ सालपछिका कलाकारहरूमा बच्चु कैलाश, तारादेवी, मीरा राणा, ज्ञानु राणा उल्लेख गरिने नामहरू हुन् । कुनै समयमा लोकप्रिय बनेको ‘हात काट्यो बरै जालिसे चुराले, माया फाट्यो बरै गाउँघरको कुराले…’ गीतकी गायिका उजेली मैयाँ, ‘झलक्क हेर्दा चिनेझैँ लाग्छ, घर कहाँ तिम्रो भनन बटुवा…’ गायिका धर्मादेवी हुन् । 
त्यस्तै, ‘परदेश जाने लाहुरे दाइ, सम्चार पु¥याईदेऊ छोडेर जाने निठुरीलाई..’ गाउने सरला जोशी, ‘धेरै सम्झे धेरै हुन्छ,थोरै सम्झे थोरै हुन्छ…’ गाउने इन्द्रनारायण, कलानाथ अधिकारीका देशभक्तिका गीत गाएका छन् । 

के नपाल सानो छ ? निबन्ध

लेखक – लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा

परिचय,

•         जन्म – वि. सं. १९६६ कार्तिक २७

•         जन्मस्थान- डिल्लीबजार , काठमाडौँ

•         मृत्यु - वि. सं. २०१६ , भाद्र २९

•         प्रकाशित निबन्धहरू – प्रसिद्ध प्रबन्ध,लक्ष्मी निबन्ध सङ्ग्रह, दाडिमको रूखनेर

•         शिक्षा – बि.बिएल ,अङ्ग्रेजीमा एम ए

प्रवृत्ति

 निजात्मकता , स्वछन्दतावादी भाव, मानवतावाद, सौन्दर्य, प्रेम, विस्मय, असन्तोष, लोक साहित्य र लोकगित, अतीत प्रेम, मिथक, विम्व र प्रतीकको प्रयोग, हास्व्यव्यङ्ग्य निबन्धकार, बौद्धिक प्रवृत्ति , जनपक्षिय भावना, संरचनामा असन्तुलन र काव्यात्मक निवन्ध लेखनको शैली पाइनु,

विवेचना

बहुमुखी प्रतिभाका धनि आधुनिक नेपाली निबन्धकार लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा (१९६६- २०१६) राष्ट्रप्रेमी , आत्मपरक निबन्धकारका रूपमा परिचित छन् । थुप्रै खण्डकाव्य ,महाकाव्य तथा नवकाव्यहरू सृजना गरेका देवकोटाले निबन्ध विधामा ३ओटा निबन्ध सङ्ग्रहहरू प्रकाशनमा ल्याएका छन् । बि. सं. १९९१मा पूर्णीमाको जलधि नामक कविता लिएर साहित्य आकाशमा देखिएका देवकोटाको पहिलो निबन्ध अषाढ पन्ध्र (१९९२) हो । महाकवि उपाधि(२००८) ,त्रिभुवा प्रज्ञा पुरस्कार (२०२३) जस्ता थुप्रै पुरस्कार तथा सम्मानबाट सम्मानित देवकोटालार्इ सोर्गारोहण पश्चात साझा पुरस्कार (२०४५) प्रदान गरिएको थियो । यिनी शिक्षण पेशामा आबद्ध थिए । यिनले राजनीतिमा पनि आफ्नो क्षमता प्रदर्शन गरेको पाइन्छ । यसरी बिभिन्न क्षेत्रमा अग्रसर भएर राष्ट्रको सेवा गरेका देवकोटा स्वच्छन्दतावादी, कोमल हृदय भएका , प्रकृति प्रेमी तथा देशभक्ति र नेपाली भाषालार्इ मायाँ गर्ने व्याक्ति हुन् । “यिनको के नेपाल सानो छ ?”नामक निबन्ध लक्ष्मी निबन्ध सङ्ग्रहमा सङ्ग्रहित छ । यसमा देवकोटाले नेपाल भौगोलिक रूपमा अरू देशको तुलनामा सानो देखिए तापनि वास्तवमा यहाँका विद्वान व्याक्तित्व ,संस्कृति ,भेषभुषा, भषाशैली, परिश्रमी हातहरू तथा प्राकृतिक सौन्दर्यले गर्दा वास्तवा अरू देशको तुलनामा यो ठूलो छ भन्न खोजेका छन् ।

नेपाल विश्वको नचित्रमा हेर्दा एउटा विन्दु देखिन्छ । महासागरमा एकबुँद त्यसै हराएको जस्तो लाग्छ । भौगत्रलिक रूपमा हेर्दा सानो भए पनि यो गुणात्मक रूपमा महान छ । यो आफैमा सार्भभौमसत्ता देश हो ।यहाका जनता स्वतन्त्र छन् । प्रकृतिले यसलार्इ मनमोहक वनाएको छ । सगरमाथाको सिरानी हाली हिमगिरी र अन्नपूर्णको काखमा मस्त भएको यो देशमा संसारमा पाइने सम्पूर्ण कुराहरू एकै ठाउँमा पाइन्छ । हिमनदीहरू ,झरनाहरू , हरियालीहरू , शुन्दर पहाडहरू र पखेराहरू यसका परिपूर्णता हुन् । सन्सारमा सात आश्चार्य कुराहरू नेपाल भित्रै छन् । जस्तैः- बेविलोनका ह्याङ्गिङ गार्डेन्स,वुलन बाग,तिनसय नायग्रा फल्स चिनका ठूला पर्खाल जस्त पर्खालहरू यहि छन् । त्यतिमात्र कहा हो र  संसारमा पाइने जीवजन्तुहरू पनि यहि छन् । बाग पालेको यो जंगलले बागलार्इ समात्ने वीर पुरूषहरू पनि जन्माएको छ । सुन्दरताले सजाएको प्रकृतिले महान साहित्यकारहरू जन्माएको छ । यहाका मानिसहरूका ओठमा गीतहरू ,हृदयका भावमा  कविता र जीवनशैलीमा उपन्यासहरू लुकेका छन । जुन विश्वका साहित्यकारका भन्दा महान र मार्मिक छन् । हलो , कोदालो ,हँसिया सँगसँगै गीत ,गजल र काव्यहरू सिर्जिनछन् यहाँ ।अरूका धेरै साहित्यका पुस्तकहरूका तुलनामा नेपाली एउटै काव्य काफि छ । एउटै काव्यमा पूर्णता छ । हिमालको जडिवुँटि ,पहाडको अन्न र तरार्इको जल यसको अर्को सम्पूर्णताको परिदृष्टि हो । जसरी नेपाली भुमी महान र विशाल छ त्यसरी नै यहाँका मानिसहरू पनि फरक प्रकृतिका छन् । अरूले अन्जान मानिसलार्इ हिंशक पशुको नजरमा हेर्दछन् अर्थात अन्जान मानिससँग बोल्न डराउछन् । तर नेपालीहरू अन्जान मानिसलार्इ पनि स्वागत र सत्कार गर्छन् । विदेशिहरू ढुङ्गालार्इ केवल ढुङ्गा मान्छन् तर त्यहि ढुङ्गालार्इ नै नेपालीले र्इश्वर मान्दिन्छन् । प्रकृतिको अंश एउटा सानो टुक्रालार्इ भगवान मानेर त्यसलार्इ पुज्ने नेपालीले हरेक चिजलार्इ पुजा गर्न जानेका छन् । पुजा गर्नु भनेको नै त्यो चिजलार्इ महत्त्व दिनु हो । यस्तो अवस्थामा विदेशिहरू विज्ञानको नाममा यन्त्रको पछि लाग्दछन् । नकि भावना र विवेकको त्यसैले विदेशिहरू यन्त्र मानव भइ सकेको अवस्थामा नेपालीहरूको भने ज्ञान सागर उर्लेको छ । सच्चा आर्य भावना वोकेका नेपालीहरू जसलार्इ जहापनि र्इश्वरको रूप देख्दछन् ।

   यहि नै मानवताको महानता हो । यहि नै मानवताको शौन्दर्य हो । विदेशको भुमी जता हेरे पनि सम्म मैदान भन्दा केहि देखिदैन ,जहाबाट चित्र झिकिएको छ जस्तो महसुस हुन्छ तर नेपाली भुमीमा कतै पहाड, कतै हिमाल , कतै तरार्इ कतै झरना, कतै खोलानाला आदि चिजले चित्रमा रङ भरिएको महशुश हुन्छ ।यदि स्वर्ग भन्ने चिज कतै छ भने त्यो स्वर्ग यहि नेपाल हो र साँच्चै भगवान छन् भने ती भगवान नेपाली हुन् भन्न सकिन्छ । यस्ता चिजहरूले गर्दा नेपाललार्इ अरूदेशको तुलनामा ठूलो बनाएको छ ।

   कुनै पनि कुरा आकारमा ठूलो हुँदैमा त्यो साँच्चिकै ठूलो हुँदैन ।ठूलो हुनको लागि  त गुण हुनु पर्छ । आकारले ठूलो र सानो भन्नु त मुर्खता हो । हेर्दा मानिस भन्दा हात्ती ठूलो हुन्छ । तर आफ्नो विवेकले हात्तीलार्इ मानिले आफ्नो इच्छा अनुशार काम गराउँछ । त्यस्तै हिरा मोती थोरै भए पनि त्यसको मूल्य धेरै हुन्छ । शरीरको मुटुको झल्का सबैभन्दा सानो भए पनि सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण हुन्छ । जसरी आफ्नी आमा संसारमा अरू चिज भन्दा ठूली हुन्छिन् त्यसरी नै आफ्नो मातृभुमी  पनि संसारको अरू चिज भन्दा महान हुन्छ ।

  नेपाली भुमी जति महान र पवित्र छ त्यति नै पवित्र ,मिठास र माधुर्य यसको भाषा र लिपि छ । यहाका संस्कृतिले यसलार्इ झन सजाएको छ भन्ने कुरा यस निबन्ध मार्फत अभिव्यक्त गर्न खोजिएको छ ।

    निष्कर्षमा भन्नुपर्दा आफ्नो देश सबैलार्इ प्यारो लाग्छ ।जुन चिज प्यारो हुन्छ त्यो चिज आफैमा महान हुन्छ । आफ्नो देश ,त्यहाको भाषा ,संस्कृति र सभ्यतालार्इ सबैले उति नै  सम्मान दिनु पर्दछ र उन्नति गर्नु पर्छ । अरूको नक्कल गर्नुको सट्टा आफ्नै भाषा । संस्कृतिको सम्बर्धा गर्नु पर्छ ।सुविधाको लोभमा विदेशिनुको सट्टा आफ्ना पौरखी हातहरू यहि फैलाउनु पर्छ । रगत र पसिना आफ्नै देशमा बगाएर नेपाली भुमिलार्इ संसारमा चिनाउनु पर्छ भन्ने सन्देश यस निबन्धले दिन खोजेको छ ।