शनिवार, 31 जुलाई 2021

Nepali Sahitya: रसका प्रकार

Nepali Sahitya: रसका प्रकार: पूर्वीय अाचार्यहरूका रस सङ्ख्याका वारेमा अा अाफ्नै धारणा छन् । भरतमूनिले शृङ्गार,वीर ,राैद्र र विभत्स गरि मुख्य चार रस हुने र यिनै मूल रसवाट...

शुक्रवार, 30 जुलाई 2021

कविताको परिचय

कविता साहित्यको एक सशक्त विधा हो । ‘कवि’ आधारपदमा ‘ता’ प्रत्यय लागेर कविता शब्दको निर्माण भएको हो । कविता शब्दले कवि द्धारा रचित वा कविको कर्म भन्ने अर्थ वहन गर्दछ । लोकजीवन सँग सम्बन्धित लोकगीत कविताको पूर्वरुप भएको कुरामा विश्लेषकहरु सहमत देखिन्छन् । पूर्वीय साहित्य जगत्मा ऋग्वेद, महाभारत र रामायण तथा पश्चिममा इलियड र ओडेसी कविताका वृहत् आकारका कृतिहरु हुन् । प्राचीनकालमा साहित्य भन्ने बितिकै काव्यलाई जनाएतापनि आधुनिक साहित्यमा काव्यले गधयात्मक वा पधयात्मक कृतिलाई जनाउँछ ।

मानव समाज र सभ्यताको आरम्भसँगै कविता विधाको जन्म र विकास हुदै आएको हो । आजको समयमा कविता विधालाई हेर्ने b[i6L कोणमा धेरै विकास भइसकेको पाइन्छ । पूर्वमा आचार्य भामहदेखि जगन्नाथ र पश्चिममा अरिस्टोटलदेखि आइ.ए. रिचर्डस सम्मका विद्धान हरुले विभिन्न तरिकाले कवितालाई परिभाषित गर्ने जमर्को गरेका छन् । परिभाषाहरुमा अनेक मत भएपनि कवितामा कला र भाव मुख्य दुई पक्ष रहने कुरालाई सबैले स्वीकारेका छन् । कला कविताको बाह्य संरचनासँग सम्बन्धित छ भने भाव आन्तरिक पक्षसँग । यी दुई पक्षको संयोजनबाट नै एउटा कविता तयार हुन्छ ।

कविताको परिभाषा

कविताको परिभाषा गर्ने क्रममा पूर्वीय तथा पाश्चात्य विद्धानहरुले विभिन्न धारणाहरु व्यक्त गरेका छन् । तीमध्ये केही परिभाषाहरु निम्नअनुसार छन्

१. शब्द र अर्थले संयुक्त रुप काव्य हो । – भामह

२. सुन्दर अर्थयुक्त पदावली नै काव्य हो । – दण्डी

३. रसात्मक वाक्य नै काव्य हो । – विश्वनाथ

४. चमत्कारयुक्त अर्थरुप नै ध्वनि नै काव्य हो । – आनन्दवर्धन

५. काव्यगुणले भरिपूर्ण भएको शब्दार्थ नै काव्य हो । –मम्मट

६. बाङ्गो र घुमाउरो ढङ्गबाट व्यक्त भएको उक्ति नै काव्य हो । – कुन्तक

७. कवितको आत्मा रीति वा शैली हो । – वामन

८. रमणीय अर्थ प्रदान गर्ने शब्द नै काव्य हो । – जगन्नाथ

९. अनुभूतिको स्वस्फूर्त अभिव्यक्ति नै कविता हो । – वर्डस्वर्थ

१०. कल्पना र संवेग द्धारा गरिने जीवनको व्याख्या नै काव्य हो । – हड्सन

११. गण मिलाइएको संरचना नै कविता हो । – जोन्सन

१२. कविता भनेको जीवनको समालोचना हो । – मैथ्यु अर्नाल्ड

१३. भावनाको बौद्धिक कोमलता कविता हो । – बालकृष्ण सम

१४. मीठो कविताको बोली चराको बोलीझैं लाग्दछ । कविता निष्प्रयत्न कविताको लयद्धार मिठास र मोहनीले हृदयलाई इन्द्रेणीले पक्रेर लगेझैं लाग्दछ ।

– लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा

१५. शब्द र संगीत, अर्थ र अभिप्रायमा तदाकार भएर जो अनौठो अनुभूति हुन्छ, त्यही नै कविता हो । – माधवप्रसाद घिमिरे

कवितासम्बन्धी चर्चा–परिचर्चालाई हेर्दा पूर्वीय र पाश्चात्य दुवैतिरका विद्धानहरुले कविताको दुई पक्ष कला र भावलाई जोड दिएका छन् । फरक फरक तरिकाले कवितालाई चिनाउने काम भएपनि सबैको परिभाषालाई समेट्दा कवितालाई यसरी परिभाषित गर्न सकिन्छ – भाषाका माध्यम द्धारा प्रस्तुत गरिने कविको स्वानुभुतिको कोमल, कलात्मक र रसात्मक अभिव्यक्ति नै कविता हो ।